एका योग्याची डायरी - भाग १

|| श्री स्वामी समर्थ ||

अध्यात्म ... परात्पर  .... पारलौकिक  .... एक अधिभौतिक अनुभव ... एक आत्मानुभव ... म्हणजे नक्की काय? ... असले सगळे शब्द फार जड जड वाटायचे मला .... कुणी शब्द फोडून  शब्दार्थ सांगायचे ... थोडे हुशार भावना जोडून भावार्थ सांगायचे ... तर कोणी फार गंभीर चेहरा करून गुढार्थ सांगायचे ....

खरच ! देव, ईश्वर, परमेश्वर इतका अवघड, गहन आहे का? मग अनेक संत, महंत यांनी तो सोपा आहे असे सांगितले आहे ते का? काय असतात हे अध्यात्मिक अनुभव ? आपल्याला जे दिसते किंवा भासते ते सत्य कसे ओळखावे? प्रश्न ... प्रश्न .... आणि फक्त प्रश्न !

पाश्चात्य देशांमध्ये संशोधन होऊन ते आपल्यापर्यंत पोहोचले कि आपण ते स्वीकारतो. अन्यथा ते संशयाच्या भोवऱ्यात फिरवत ठेवतो. प्रत्येक संशोधन हे दस्तावेजांवर आधारीत असते. प्रत्येक दस्तावेज हा कसोटीवर घासून मगच सत्य समाजला जातो. आपल्याकडे फार पूर्वी अध्यात्माशी संबंधीत दस्तावेज केले जात. नंतर त्यात भावना मिसळून कुणाचा तरी उदो उदो केला जाऊ लागला आणि निखळ प्रामाणिक लेखन मागे पडले. आज आपण हे संशोधन पाश्चात्यांकडून येण्याची वाट पहावी का? आणि अशाच एका प्रश्नांकित क्षणी मला तो भेटला.

तुमच्या आमच्यातलाच ... त्याच्याशी बोलताना, विचारांची देवाणघेवाण करताना खूप काही लक्षात आले. त्याच्याच शब्दात सांगायचे तर अध्यात्मात खूप चकवे असतात. काही खरे .. काही खोटे ... भास, आभास आणि सत्य याचा विळखा सतत पडत असतो आणि यात सत्य ओळखणे कठीण बनते.

त्याने अनुभवांना चार कसोट्या लावल्या.

1. Imagination (creation by mind) - कल्पना

आपण एखाद्या गोष्टीचा फार विचार करतो. आणि ती गोष्ट मनाचा पगडा घेते. मनाला तेच चित्र समोर दिसू लागते. Just think of  something again & again .... after some time you will find that mind will show you similar things or images which you are thinking. This is not the truth. It's imagination of your mind. या साऱ्या आपल्या कल्पना असतात. 

2. Illusion - मतीभ्रम, मिथ्य

मन हे निरंतर विचार करत असते. हे विचार मनात  वेगवेगळे  भास निर्माण करत असतात.  ऐकीव 

माहितीच्या जोरावर किंवा imagination मुळे त्या आभासाच्या प्रतिमा मनावर आघात करतात आणि जे अनुभव येतात ते illusion. हे सारे आपले भ्रम असतात.

3. Intuition - अंतःप्रेरणा

Imagination आणि illusion  च्या पातळीच्या वर आलेले अनुभव .. यात घडणाऱ्या घटनांची चाहूल लागणे, भूतकाळातील घटना समजणे, समोरच्याविषयी आपोआप माहिती कळणे यासारख्या गोष्टी समाविष्ट असतात. पण कधी कधी भूतकाळातील समजलेली घटना ही भविष्यात घडणारी असू शकते. कधी भविष्यात दिसलेली घटना प्रत्यक्षात घडतच नाही. समोरच्याविषयी समजलेली माहिती ही अचूक असतेच असे नाही. म्हणजे हेदेखील सत्य असतेच असे नाही. पण बऱ्याच अंशी सत्याकडे झुकणारे असते.

4. Indication - संकेत, इशारा, लक्षण

ईश्वर हा निसर्गात सर्वत्र आहे हे सत्य असेल तर ईश्वराकडून येणारे संकेत हे निसर्गाकडून येतात असेही म्हणता येईल. हे थेट  निसर्गाकडून  येणारे संकेत हेच संपूर्णपणे सत्य असतात. निसर्ग सर्वांशी बोलतो. त्याचे ऐकणारा कोणी नसतो. ईश्वरी संकेत सर्वांकडे येतात. त्याकडे संपूर्ण लक्ष देणारे कोणी नसतात. Imagination, Illution आणि intution या साऱ्या पातळ्यांवर मन विचारात मग्न असते. त्यामुळे या संकेतांकडे आपले लक्ष नसते. सर्व साधारण पातळीवर हे संकेत जसेच्या तसे आपण उचलू शकत नाही.

एक उदाहरण पाहू.

आपण  रस्त्यावरून चालत असतो. असंख्य वाहने हॉर्न वाजवत जात असतात. पण आपले लक्ष  आपल्या सोबत चालत बोलाणाऱ्याकडे असते किंवा आपण आपल्या विचारात दंग असतो आणि हे हॉर्न कानावर पडूनही आपल्याला ऐकू येत नाहीत. ते कानावर आपटले त्तरी त्याची नोंद आपले मन घेत नाही.

आणखी एक उदाहरण पाहू.

एखादी बाई गप्पा मारत बसलेली असते. तिचे मुल बाहेरून कुठून तरी हाक मारते. आवाज खूप दुरून आलेला असतो, बारीक असतो. पण आईला ती हाक पटकन ऐकू येते. बाकीच्या बायकांना किंवा पुरुषांना ती हाक कानावर पडूनही मनापर्यंत पोहोचत नाही. म्हणजेच मन एका विशिष्ठ दिशेने जोडलेले असले की तिथले आवाज चटकन नोंदले जातात. 

असेच संकेतांचे आणि अनुभवाचे असते. आपल्याला आलेले अनुभव हे Indication असतील तरच स्वीकारावे. ते तर्कांच्या कसोट्यांवर क्रूरपणे घासून पाहावे. आणि मगच Indication म्हणून स्वीकारावे. 

त्याने या कसोट्यांवर घासून स्वीकारलेले काही अनुभव हे इतरांना तुलनात्मक अभ्यास करणे सोपे जावे म्हणून लिहून ठेवले. तेच तुमच्यासमोर एक एक करून "एका योग्याची डायरी" द्वारे अर्पण करीत आहे .... त्याचे नाव वगळून ... कारण ... त्याच्याच शब्दात 

"ज्याला अनुभव आला तो महत्वाचा नाही तर जो अनुभव आला तो महत्वाचा” ...